Doordat het zo’n complex thema is, zijn er geen eenduidige conclusies of oplossingen. Toch valt het me op dat er vaak erg simplistisch wordt gedacht over het wel of niet inzetten van zzp’ers en dat alle zzp’ers over één kam worden geschoren. Ook wordt er veel óver zzp’ers gesproken en weinig mét zzp’ers.

Laten we beginnen met de simplistische benadering van de zzp’er: de zzp’er is een vloek óf een zegen. Terwijl allebei waar is. Of juist geen van beide?
Duidelijk is dat er geen goed draaiende arbeidsmarkt bestaat zonder een flexibele schil. En zzp’ers zijn nu eenmaal onderdeel van die flexibele schil. Maar het is ook duidelijk dat een scheve verhouding tussen vast en flexibel personeel allerlei problemen oplevert en dus ongewenst is.

Balanceren op dit dunne koord blijkt moeilijk. Pogingen van de overheid om de arbeidsmarkt te reguleren blijken tot nu toe niet het gewenste effect hebben. De huidige ‘Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties’ (DBA), ingevoerd in 2016, heeft vooral onduidelijkheid opgeleverd en over een nieuw wetsvoorstel wordt inmiddels ook al jaren gesproken. Maar de nieuwe ‘Wet verduidelijking beoordeling arbeidsrelaties en rechtsvermoeden’ (VBAR) is er nog steeds niet. Gezien de trage kabinetsformatie is het maar de vraag of deze er op korte termijn komt.

Naast deze nieuwe wet proberen werkgevers in de sector, de ministeries VWS, SZW en de Belastingdienst via een ‘Fiscaal kader ZZP Zorg’ afspraken te maken die schijnzelfstandigheid in de zorg terugdringen. Maar de invoering hiervan werd uitgesteld en de voortgang hiervan blijft vooralsnog onduidelijk.

Een ander aspect van de simplificatie is dat men zzp’ers in de sector ziet als een homogene groep, terwijl het tegendeel waar is. De zzp’er in de zorg kan werken als verzorgende of verpleegkundige, maar ook als interim-manager of als consultant van de directie. Dat kun je niet over een kam scheren.

Naast deze verschillen op functie(niveau) zijn er ook andere belangrijke verschillen in type zzp’ers, bijvoorbeeld gebaseerd op hun motivatie om zzp’er te zijn. Er zijn professionals die vanuit intrinsieke motivatie als zelfstandige werken. Bijvoorbeeld omdat ze autonoom willen zijn, eigen regie willen hebben op werktijden of meer willen verdienen. Ook zijn er mensen die altijd op zoek zijn naar een uitdaging of graag een soort eigen bedrijf(je) willen hebben.

Daarnaast zijn er mensen die op min of meer gedwongen basis als zzp’er werken. Bijvoorbeeld omdat ze werk en privé anders niet kunnen combineren of omdat ze gevlucht zijn voor een hoge werkdruk of slechte werksfeer. En er zijn ook nog mensen die het zzp-schap combineren met een vaste baan. Hierover is nog veel meer te zeggen, maar de belangrijkste boodschap die ik wil meegeven is dat dé zzp’er niet bestaat!

Wat me ook opvalt in de discussie over zzp’er in de zorg is dat er veel óver de zzp’er wordt gesproken en weinig mét de zzp’er. Met alle gevolgen van dien. Er worden oplossingen bedacht door werkgevers voor problemen die door zzp’ers helemaal niet als probleem worden ervaren. Er blijkt een eenzijdig en onjuist beeld te zijn van de zzp’er en er is weinig informatie beschikbaar over wie of wat de zzp’er eigenlijk is.

In onze factsheet ‘Zelfstandigen in Zorg en Welzijn’ schetsen we een genuanceerder beeld van zzp’ers, onderbouwd met data afkomstig ván zzp’ers. We presenteren hierin de resultaten van de Zelfstandigen Enquête Arbeid 2023. Deze enquête wordt sinds 2015 elke twee jaar uitgevoerd (door TNO en het CBS) onder zelfstandig ondernemers en stelt vragen over hun arbeidsomstandigheden en hun inzetbaarheid. Wij analyseerden de gegevens van de zelfstandigen binnen de sector zorg en welzijn, met enkele opvallende resultaten. Zo blijken zelfstandigen in onze sector per week gemiddeld meer uren te werken dan medewerkers in loondienst. Ook werken zelfstandigen vaker in de avond, nacht en in het weekend dan werknemers in loondienst.

Op zoek naar meer verdieping en informatie over zzp’ers, afkomstig van zzp’ers? In januari publiceerde het landelijke Arbeidsmarktonderzoek Zorg en Welzijn (AZW) in januari de longread ‘Zzp’ers in zorg en welzijn aan het woord’. Deze longread geeft de resultaten van een grootschalige enquête en biedt onder andere inzichten in motieven om zzp’er te worden, de manier waarop zzp’ers werken voor opdrachtgevers, wat hun werkzaamheden zijn en de manier waarop zij hun werk beleven.