We zien steeds meer dat overheden de toegang tot formele zorg beperken en daarbij meer leunen op informele zorg. Beleidsmakers gaan ervan uit dat burgers meer voor elkaar gaan zorgen als de overheid zich verder terugtrekt. Maar klopt deze aanname wel?

Onderzoek naar de relatie tussen informele en formele zorgverlening kent twee tegengestelde aannames. De eerste wordt het crowding out effect genoemd: hoe meer professionele zorg er wordt geleverd, hoe minder zorg mantelzorgers en vrijwilligers leveren. Informele en formele zorg zijn dan een vervanger van elkaar. Kort door de bocht betekent dit dat het aanbieden van veel sociale en zorgvoorzieningen, de inzet van informele zorg overbodig maakt. Het informele netwerk neemt het over wanneer er weinig professionele zorg geboden wordt.

De tweede aanname gaat ervan uit dat meer professionele hulp samengaat met meer informele hulp. Professionele zorgverleners voegen dingen toe aan wat mantelzorgers al doen of niet (meer) kunnen. Informele en formele zorg versterken elkaar en moedigen elkaar aan. Dit wordt ook wel het crowding in effect genoemd. Zorg verlenen is hier een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de overheid en de maatschappij. Meer mensen dragen hun steentje bij, als de overheid zorgt dat geld en tijd-barrières worden verminderd voor mantelzorgers en vrijwilligers. Bovendien geef je als overheid ook een belangrijk signaal af dat je wil zorgen voor anderen. Daarbij geldt dat goed voorbeeld goed doet volgen.

Onderzoek in verschillende Europese landen laat zien dat in landen waar er weinig professionele langdurige zorg wordt aangeboden, er ook minder mensen mantelzorgen. In landen waar veel professionele langdurige zorg wordt aangeboden, verlenen meer mensen mantelzorg. Deze resultaten ondersteunen het crowding in effect. Maar het beeld is genuanceerder. In de landen waar weinig professionele langdurige zorg wordt verleend, ligt het aantal mensen dat intensieve mantelzorg geeft (meer dan 11 uur per week) substantieel hoger, in vergelijking tot landen waar veel professionele langdurige zorg wordt aangeboden. In deze landen bestaat het risico van te zware belasting van een relatief kleine groep mantelzorgers, waardoor mantelzorgers uitvallen of zelf zorg nodig hebben (Verbakel, 2018). Verder zien we dat in landen waar veel geïnvesteerd wordt in gezondheidszorg, mensen meer sociale contacten hebben met elkaar en meer naar elkaar omkijken.

Kortom, juist door de inzet van professionele zorg wordt het gemakkelijker om je naasten te helpen. Hele intensieve mantelzorg kunnen professionele zorgverleners overnemen of aanvullen. Dat verlaagt de drempel om te blijven mantelzorgen. Er blijven dan nog genoeg andere, lichtere taken voor mantelzorgers over. Mantelzorgers zijn vaak bereid om deze minder zware taken op zich te nemen, waardoor naar verwachting meer mantelzorgers hun steentje bijdragen. Af en toe een boodschap doen of wandelen is beter vol te houden dan hele intensieve mantelzorg. Bovendien zijn dit taken die je eenvoudig met veel verschillende mensen kunt oppakken. In de samenwerking tussen professionele zorgverleners en informele zorg kun je dan ook het beste inzetten op een groot aantal mensen die allemaal een ‘beetje’ willen helpen. Want vele handen maken het werk licht(er).

Ackermann, K., Erhardt, J., & Freitag, M. (2023). Crafting social integration? Welfare state and volunteering across social groups and policy areas in 23 European countries. KZfSS Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie, 1-22.

Linders, L. (2010). De betekenis van nabijheid: Een onderzoek naar informele zorg in een volksbuurt.

Van Oorschot, W. & Arts, W. (2005). The social capital of European welfare states: The crowding out hypothesis revisited. Journal of European Social Policy, 15, 5–26.

Verbakel, E. (2018) How to understand informal caregiving patterns in Europe? The role of formal long-term care provisions and family care norms. Scandinavian Journal of Public Health, 46(4), 436-447. doi:10.1177/1403494817726197

Verbakel, E. (2018). Mantelzorgers vervangen professionele ondersteuning niet zomaar even. Sociale vraagstukken.